سازمان دامپزشکی کشور

اتیولوژی:

عامل بیماری ویروسی از خانواده picorna virus  و از جنس Aphtho virus  و دارای 7 سروتیپ شامل :A،O،C،SAT1،SAT2،SAT3 و ASIA1  می باشد که نسبت به همدیگرپوشش ایمنی ندارند.

بدلیل موتاسیون  در ویروس های تب برفکی، صفات ارثی و میزبان انتخابی ، واریانت ها و سوش های جدید حادث می شود.

مقاومت ویروس به عوامل فیزیکی و شیمیایی:

·         درجه حرارت : ویروس در درجه حرارت 50 درجه سانتیگراد غیر فعال می شود و در اثر حرارت دادن به گوشت تا 70 درجه سانتیگراد به مدت 30 دقیقه ویروس غیر فعال می گردد.

·         PH : ویروس در PH  کمتر از 6 و بالای 9 بسرعت غیر فعال می شود.

·         ضد عفونی :  موادی مانند هیدروکسید سدیم 2درصد ، کربنات سدیم 4 درصد ، اسید استیک 2 درصد ، پراکسی منوسولفات پتاسیم، سدیم کلراید 1 درصد،اسید سیتریک 2/0 درصد، کلرید سدیم 3 درصد، و کلرین دی اکسید باعث غیر فعال شدن ویروس می گردد. همچنین ترکیبات آمونیوم چهارظرفیتی  و فنل ، بخصوص در صورت وجود مواد ارگانیک جهت ضد عفونی مورد استفاده قرار می گیرد.

·         بقاء ویروس : ویروس در غدد لنفاوی و مغز استخوان  در PH طبیعی زنده می ماند و لی در عضلات در PH  کمتر از 6 متعاقب جمود نعشی لاشه، ویروس  از بین می رود.در غدد لنفاوی و مغز استخوان فریز شده ویروس زنده می ماند.ویروس در شیر و محصولات لبنی پاستوریزه شده به روش کند ، زنده مانده ولی در پاستوریزاسیون با حرارت بالا از بین می رود. ویروس در محیط های خشک زنده مانده ولی در محیط های دارای مواد ارگانیک تحت رطوبت و و حرارت های بالا می تواند روزها و هفته ها زنده  بماند و بیماریزایی خود را حفظ کند.در محیط و علوفه آلوده  ، به شرط حرارت و PH مناسب ،  ویروس میتواند تا مدت یک ماه زنده بماند.

اپیدمیولوژی :

ü      یکی از مهمترین بیماری های واگیر دار دامی با عوارض بالای اقتصادی می باشد.

ü      در حیوانات بالغ مرگ و میر پایین ولی در حیوانات نوزادو جوان بدلیل  میوکاردیت تلفات بالا می باشد.

ü      گاو میزبان اصلی است گرچه تعدادی از سویه ها در گوسفند و بز و خوک باعث تولید بیماری می شوند.

ü      حیوانات وحشی به غیر از  بوفالوی آفریقایی در آفریقا ویروس را نشان نمی دهند.

ü      آهو در اثر تماس مستقیم و یا غیر مستقیم با حیوانات آلوده می تواند به بیماری مبتلا گردد.

میزبانان :

v      کلیه دام های اهلی دارای شکاف درسم شامل گاو ، خوک ، گوسفند و بز، بوفالو  .

v      کلیه دام های وحشی دارای شکاف در سم مثل آهو ، بز کوهی ، خوک وحشی فیل  ، زرافه و شترسانان .

v      شتر ها در گذشته بطور طبیعی به بیماری مقاوم بوده اند ولی شتر لاما و بعضی از گونه های آفریقایی حساسیت ملایمی به بیماری پیدا کرده اند.

v      بوفالوی آفریقایی غیر از گونه های وحشی در اپیدمیولوژی بیماری نقش دارند.

v      سویه های ویروس تب برفکی  که گاو را مبتلا می کنند ، از آهو و خوک جدا شده اند.

v      جونده ای آمریکایی با جثه بزگ به نام کپی بوراس(capy boras) ، جوجه تیغی ، موش ، موش صحرایی ، خوکچه هندی و گورکن به بیماری حساس بوده و می توانند بطور تجربی به بیماری آلوده شوند.

روش های انتقال بیماری :

§         تماس مستثیم بین حیوانات مبتلا و حیوانات حساس

§         تماس مستقیم حیوانات حساس با ابزارهای آلوده ( دست ، چکمه و پاپوش آلوده، لباس و ماشین و سایر لوازم)

§         محصولات گوشتی آلوده

§         تغذیه نوزادان دام ها با شیر آلوده

§         تلقیح مصنوعی با اسپرم آلوده

§         استنشاق ذرات  آلوده به ویروس در هوا

§         انتقال ویروس از طرق هوا بخصوص در نواحی معتدل (60 کیلومتر زمینی و 600 کیلومتر در دریا)

§         ماندگای ویروس تب برفکی در مجاری تنفسی انسان به مدت 24 تا 48 ساعت است، بنابراین بهتر است  افرادی که با حیوان آلوده در تماس هستند مدت 3 تا 5 روز قرنطینه شوند.

§         در طی بروز بیماری به شکل فعال و جدی ، جهت کاهش بیماری بایستی نسبت به تعویض روزانه لباس و استحمام و استفاده از شامپو و قر قره کردن مایعات ( برای از بین رفتن ویروس در مجاری تنفسی و حلق) اقدام گردد.

منابع ویروس :

1.      حیوانات مبتلا به تب برفکی و یا حیواناتی که در حالت کمون بیماری می باشند.

2.      هوای تنفسی( خلط)، بزاق، شیر ، ودفوع و ادرار، شیر و اسپرم ( 4 روز قبل از بروز علائم کلینیکی آلوده می باشد).

3.      گوشت و فرآورده های گوشتی که در ph بالای 6 نگهداری می شوند.

4.      ناقلین شامل حیوانات بهبود یافته  و حیوانات واکسینه شده بر علیه تب برفکی  و حیوانات در معرض بیماری میتوانند ویروس تب برفکی را به مدت 28 روز در مجاری تنفسی و حلق نگهداری و انتقال دهند.

5.      نسبت ناقلین در گاو بین 15 تا 50 درصد است .

6.      گاوها به مدت 6 ماه و در جمعیت های کم تا مدت 3 سال میتوانند ناقل بیماری بمانند.

7.       بوفالوهای اهلی ، گوسفند و بز بیشتر از چند ماه نمی توانند ناقل بمانند.

8.      بوفالوهای آفریقایی بیشترین مدت ماندگاری ویروس سویه SAT را دارند بطوریکهاین مدت به 5 سال نیز میرسد.

9.      آمار دقیق انتقال  آلودگی از حیوانات آلوده به حیوانات حساس در اثر تماس با هم دقیق نبوده و مکانیسم آن ناشناخته است.

وقوع بیماری :

بیماری تب برفکی در قسمت هایی از آسیا ، آفریقا ، خاورمیانه و امریکای جنوبی اندمیک است (بیماری بشکل اسپورادیک در بعضی مناطق شیوع دارد) جدیدترین و جزعی ترین اطلاعات راجع به بیماری تب برفکی را میتوانید در سایت  Worid animal health information  (WAHID)  واز طریق اتصال به بولتن های خبری OIE ملاحظه نمایید.

تشخیص بیماری :

دوره نهفته گی بیماری(کمون بیماری) بین 2 تا 14 روز می باشد.

ü      تشخیص کلینیکی :

علائم کلینیکی نسبت به سویه ویروس ، سن ، نژاد ، گونه میزبان و درجه ایمنی میزبان متفاوت است . علائم بیماری از حالت خفیف یا پنهان تا شدید متفاوت است.میزان شیوع تا 100 درصد و میزان مرگ و میر در بالغین پایین(بین 1 تا 5 درصد) اما در گوساله ها ی جوان و بره و بزغاله ها  و خوک های جوان بالای 20 درصد می باشد. در مواردی که بیماری تب برفکی با سایر بیماری همراه نباشد معمولا پس از 2 هفته بهبودی حاصل می شود.

الف- علائم کلینیکی در گاو :

o        علائم کلینیکی در گاو : تب ، بی اشتهایی،لرزش،کاهش تولید شیر بمدت 2 تا 3 روز و متعاقب آن:

-          صدای  لب ها(ملچ ملوچ) ، سائیدن دندان ها (دندان قروچه) ، چرخیدن دور خود ، آبریزش از دهان ، لنگش ، لگد زدن ، پا به زمین زدن ، ضایعات تاولی(Aphithae) در کام ، لایه های سروزی بینی ، شکاف بین سم ها و ناحیه کرونری اطراف سم

-          پاره شد تاول ها بعداز 24 ساعت  و تشکیل زخم

-          ممکن است تاول ها در ها در پستان ها نیز مشاهده گردد

o        عوارض و ضایعات  در روی زبان، عفونی شدن تاول ها ، تغییر شکل سم ها ، ورم پستان ، کاهش شیر ماندگار، مایوکاردیت در قلب، سقط جنین ، کاهش وزن به مدت  طولانی ، کاهش کنترل حرارت

o        مرگ و میر نوزادان در اثر میوکاردیت در قلب

ب- علائم کلینیکی در گوسفند و بز :

o        تب ، لنگش ، ضایعات دهانی(اکثرأ خفیف)

o        ضایعات در اطراف سم ها و شکاف بین سم ها( که مانند ضایعات لثه ها ممکن است مشخص نباشد)

o        کاهش شیر دهی ( شیر دهی بسختی) در گوسفند و بز در آینده ، مرگ بره بزغاله ها بدون علئم کلینیکی

عوارض و ضایعات :

¨       وزیکول یا تاول روی زبان، لثه ها، پایه دندان ها، کام ، لب ها، منخرین ، پوزه ، سرپستان ها ، پستان ، و همچنین ضایعات تاولی گرد بین سم ها

¨       زخم ارزیون در پرزهای شکمبه ، ترشحات خاکستری یا زرد رنگ  در قلب بدلیل دژنراسیونو نکروز مایوکارد قلب در حیوانات جوان درهمه گونه ها ( قلب ببری یا Tiger heart )  

 تشخیص تفریقی از سایر بیماری ها :

      غیر قابل تشخیص از نظر علائم کلینیکی مثل

ü      وزیکولار دهانی(Vesicular stomatitis)

      سایر تشخیص تفریقی ها:

ü      طاعون گاوی( Riderpest)

ü      بیماری موکوزی و یا اسهال ویروسی گاو(Bovine viral diarrhea and mucosal disease)

ü      عفونت رینوتراکئیت گاوی(Infectious bovine rhinotracheitis)

ü      بیماری زبان آبی(Bluetonge)

ü      بیماری خونریزی منتشر شونده(مرگ و میر کم و پایین درEpizootic haemorrhagic disease)

ü      التهاب پستان گاوی(Bovine mammallitis)

ü      اکتیمای واگیر

ü      تب نزله ای بد خیم (Malignant catarrhal fever)

تشخیص آزمایشگاهی :

ü      نمونه آزمایشگاهی:

-          1 گرم  از بافت تاول های پاره نشده یا تازه پاره شده.

-          نمونه اپیتلیال بایستی در ph بین 2/7 تا 6/7 و در مجاورت یخ با آزمایشگاه ارسال گردد.

-          نمونه ما یع حلقی دهانی بوسیله سوآپ نمونه گیری (probang)   دقیق  اخذ شده و در یخچال  و یا فریزر نگهداری شود.

روش کار  :

الف-جدا سازی عامل بیماری: مشخص شدن آنتی ژن ویروس تب برفکی یا نوکلئیک اسید آن برای مثبت اعلام شدن نمونه کافی است.

تشخیص آزمایشگاهی و جداسازی سروتیپ ویروس:

·         جداسازی ویروس تب برفکی بوسیله آزمایش الیزا و جهت تعیین سروتیپ ترجیحأ آزمایش CFT

·         در موارد نمونه های عفونی CFT  حساسیت و ویژگی کمتری از الیزا دارد

·         جداسازی ویروس :

ü      سلول های پایه ای تیروئید گاو(گوساله) ، سلول های کلیه بره یا گوساله

ü      در اثرکامل شدن  تخریب سلولی ، از کشت مایع در آزمایش های CFT  ، ELISA و PCR  استفاده می شود

·         RT-PCR : جهت تشخیص اسید نوکلئیک عامل بیماری به روش RT-PCRکه سریع بوده  و حساسیت بالایی دارد استفاده می شود. از نمونه های اپیتلیوم ، شیر ،سرم  در این آزمایشات استفاده می شود که شامل:

2-Real-time RT-PCR

·         آزمایش از ضایعات (نمونه های گرفته شده از ضایعه) توسط میکروسکوپ الکترونیکی

ب- تست های سرولوژیکی :

        I.            تست هایی که بوسیله  OIE  به دنیا توصیه شده

      Virus neutrallidation test

      ELISA-solid phase

      II.            تست انتخابی توسط  OIE :

      تست ثبوت عناصر مکمل یا CFT(Complement fixation test)

v      موارد مهم بهداشتی در پیشگیری از بیماری شامل :

ü      کنترل مرزها از نظر نقل و انتقال دام

ü      رعایت مدت زمان قرنطینه

ü      کشتار حیوانات آلوده و یا بهبود یافته و حتی حیوانات حساس به بیماری در معرض خطر

ü      تمیز کردن و ضد عفونی کردن کلیه لوازم و مواد آلوده به ویروس مانند لوازم و ابزارها ، ماشین ها و لباس ها

ü      معدوم کردن لاشه ، بستر و محصولات حیوانات مبتلا ،  در منطقه آلوده

ü      واکسن غیر فعال ، واکسن غیر فعال تب برفکی دارای یک یا چند سوش، واکسن های تب برفکی از نظر قدرت ایمنی به دو  دسته  به دو دسته تقسیم می شود " واکسن استاندارد" و "واکسن با قدرت بالا"

A.      واکسن استاندارد (واکسن تجاری) که فرمول آن عبارت است از آنتی ژن به مقدار کافی و سایر افزودنی ها برای تولید واکسنی که کمترین قدرت آن از  3PD50 (50 درصد دوز محافظت کننده):

o        با دو تزریق به فاصله 1 ماه تولید 6 ماه ایمنی می نماید

o        جهت تولید واکسن از سوش در گردش منطقه استفاده و پس از ساخت به دام تزریق می گردد

o        واکسن های چند تایی یا پلی والان که  کلیه سوش های ویروس در گردش منطقه را پوشش می دهد

B.      واکسن با قدرت بالا: Higher potency vaccines)) یا واکسن های اضطراری :

o        ترکیب آنها با تعداد آنتی ژن کافی و مواد افزودنی که پایین ترین قدرت آنها به میزان 6PD50 (50 درصد دوز محافظت کننده)

o        برای جمعیت هایی که از نظر بیماری مشخص نمی باشند و برای اولین بار واکسینه می گردند ازواکسیناسیون با واکسن های با قدرت بالا توصیه می گردد

ü      واکسن های زنده تخفیف حدت یافته :

این نوع از واکسن های تب برفکی بدلیل برگشت سوش های درگیر مورد قبول نیستند و از طرفی و در دنیا جهت جداسازی حیوانات آلوده پس از واکسیناسیون از آنها استفاده می شود.

منبع :OIE