توصیه‌های بهداشتی به زنبورداران در فصل زنبورداری

دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای طیور، زنبورعسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی با همکاری حوزه ی آموزش، ترویج وپژوهشهای کاربردی، طی اطلاعیه ای توصیه های مهمی را برای کنترل و پیشگیری از بیماری نوزوما و بیماری های نوزادان زنبور عسل در فصل پرورش زنبور به زنبورداران ارائه دادند.

محتوای اطلاعیه به شرح زیر است:

                                                             توصیه­‌های بهداشتی به زنبورداران در فصل زنبورداری 

1. در فصل زنبورداری معمولاً بیماری نوزوما از نظر میزان شیوع و شدت، افزایش چشمگیری پیدا می­‌کند. نشانه‌­های عمومی این بیماری عبارت‌اند از:

- مشاهده‌ی زنبورهایی که توانایی پرواز ندارند و جلوی کندو راه می­‌روند؛

- اسهال کهگاهی با مشاهده‌­ی لکه‌­های ریز زرد رنگ روی در کندو، جلوی دریچه­‌ی پرواز یا روی سر قاب­‌ها.

- در گونه­‌ی جدید این بیماری( نوزما سرانه ) بدون دیدن نشانه­‌های یاد شده، عامل بیماری تنها موجب کاهش شدید جمعیت و کاهش تولید عسل می­‌شود.

برخی از توصیه‌­های قابل ارائه در خصوص این بیماری شامل موارد زیر است :

الف – پوکه‌­ها یا شان­‌های بافته شده‌­ی قدیمی یکی از مهم‌­ترین عوامل انتقال بیماری از نسل زمستانه به نسل بهاره‌­اند؛ بنابراین هر چه تعداد پوکه­‌هایی که با آج موم جایگزین می‌­شوند بیشتر باشد، از میزان بیماری در کلنی و زنبورستان کاسته می­‌شود .

ب - این بیماری به شدت وابسته است به عوامل استرس‌­زا مانند بارش­‌های طولانی مدت که سبب خارج نشدن زنبور برای پرواز دفع مدفوع می­‌شود، حضور پرنده­‌ی زنبورخوار در منطقه، نقل و انتقال طولانی مدت کندوها، سمپاشی و ...؛ بر این اساس، اگر اقداماتی صورت گیرد که منجر به کاهش استرس در کلنی‌‌های زنبور عسل شود،  به میزان زیادی از شدت بیماری کم خواهد شد .

پ - در مناطق سردسیر، نباید کلنی‌­ها در معرض کوران بادهای سرد قرار گیرند .

ت - اگر آب مورد مصرف زنبورستان جریان نداشته و راکد باشد، می­‌تواند سبب انتشار بیماری شود زیرا زنبورهایی که به علت ابتلا به بیماری تلف می­‌شوند و در آب می­‌افتند، عامل انتقال بیماری به زنبورهایی می­‌شوند که از آن آب استفاده می‌کنند؛ به همین دلیل توصیه می‌­شود همواره آب شرب زنبورستان جریان داشته باشد .

ث – لازم است کندوها حدود 30 سانتی متر بالاتر از سطح زمین قرار داده شوند.

ج - برای ایجاد تهویه­‌ی مناسب و جلوگیری از احتباس رطوبت در داخل کندو، توصیه می­‌شود همیشه سوراخ تهویه در پشت کندو قرار گیرد .

چ  - بررسی­‌های اخیر نشان داده است که برخی از مکمل‌­های غذایی موجود در بازار( بویژه آن­‌هایی که از از طریق فضای مجازی به فروش رسیده‌اند) آکنده از اسپورهای نوزما بوده‌اند که می‌توانند باعث انتقال بیماری به زنبورستان‌ها شوند؛ بنابراین توصیه می‌شود تا حد امکان این مکمل‌ها توسط خود زنبوردار و از کلنی‌های سالم یا از طریق منابع معتبر تهیه شوند .

ح - در برخی از مناطق با شروع فصل زنبورداری و افزایش دما و با وجود خروج زنبور از خوشه، هنوز شهد(منبع هیدروکربنه) و گرده( منبع پروتئینه ) در طبیعت از نظر کمیت و یا کیفیت، در حد مطلوبی نیست. در این موارد لازم است براساس شرایط، هر کدام از مکمل‌های غذایی شامل شربت شکر، خمیر شیرین، کیک گرده یا حتی ترکیبات ویتامینه و اسیدآمینه در زنبورستان استفاده شود تا علاوه بر نقش تحریکی در افزایش جمعیت، باعث ارتقای سیستم ایمنی زنبور و کاهش ابتلا به بیماری‌هایی مانند نوزما شوند .

خ - در کلنی‌های آلوده به عامل نوزما به دلیل این که ژل رویال ترشح شده توسط زنبورهای کارگر از نظر کیفی و کمی مناسب نیستند، ملکه در طول دوران دگردیسی به خوبی تغذیه نمی‌شود، بنابراین در طول دوران حیات خود نمی‌تواند به صورت مطلوب وظیفه تخمگذاری را انجام دهد که در بسیاری از موارد منجر به کاهش جمعیت کلنی یا جاگزینی متوالی ملکه می‌شود. در این صورت بهتر است ملکه‌ای از منبع مطمئن و عاری از بیماری تهیه و جایگزین شود .

د - داروی اختصاصی بیماری نوزما، فوماژیلین است ولی به دلیل ایجاد باقی مانده‌های دارویی، به شدت تأکید می‌شود استفاده از هر گونه داروی زنبور عسل باید سه هفته تا یک ماه قبل از شروع جریان شهد در منطقه قطع شود. برخی از اسیدی کننده‌های طبیعی(اسیدی فایرها)  یا سنتتیک می­‌توانند به میزان قابل توجهی شدت بیماری نوزما را کاهش دهند؛ در همین راستا، سرکه‌ی سیب( به نسبت یک قسمت حجمی سرکه سیب و سه قسمت حجمی شربت یک به یک ) به صورت ریختن در میان سرقاب‌ها یا پاشیدن روی قاب­‌ها، در کنترل بیماری مؤثر است. همچنین برای اسیدی کردن محیط دستگاه گوارش زنبور، می­‌شود برخی از اسیدی فایرهای مورد استفاده در صنعت طیور را هم به کار برد.

2 - با توجه به این که تکثیر و تولید مثل جرب واروا در داخل حجره‌­های نوزادی صورت می­‌گیرد و در صورت نبودن نوزاد، جمعیت جرب فقط روی بدن زنبورهای بالغ زندگی می­‌کند،  بهترین زمان برای درمان واروا وقتی است که کلنی فاقد نوزاد، و یا تخمگذاری در حداقل ممکن باشد. به منظور جلوگیری از بروز عوارض جانبی ناشی از به کارگیری مواد شیمیایی غیر مجاز در زنبور و پیشگیری از باقی ماندن این مواد در عسل، تأکید می‌­شود زنبورداران محترم فقط از داروهای ثبت شده در سازمان دامپزشکی که در زنجیره­‌ی مجاز توزیع یعنی داروخانه‌های دامپزشکی عرضه می­‌شوند استفاده کنند .

3 -  در هر فصل حداقل یک بار باید زنبورستان از نظر بیماری­‌های نوزادان مورد بازدید قرار گیرد. نشانه‌­های عمومی بیماری­‌های نوزادان عبارتند از پراکندگی حجره­‌های نوزادی، فرورفتگی و سوراخ شدگی سرپوش حجره‌­ها و تغییر رنگ و قوام نوزاد تلف شده در داخل حجره. برای تشخیص نوزادان سالم از بیمار، زنبوردار باید در باره­ی وضعیت طبیعی و نیز نشانه­‌های اختصاصی هر یک از بیماری­‌های نوزادان اطلاعات لازم را داشته باشد.

موارد زیر در خصوص بیماری‌­های نوزادان دارای اهمیت است:

الف - هیچگونه درمان آنتی بیوتیکی برای بیماری لوک آمریکایی توصیه نمی‌­شود چرا که استفاده از آنتی بیوتیک، تنها نشانه­‌های بیماری را کاهش می­‌دهد و عامل بیماری به صورت خزنده در زنبورستان منتشر می­‌شود. تنها راه کنترل این بیماری معدوم سازی کلنی آلوده از طریق آتش زدن زنبورهای بالغ، قاب­‌های نوزادی و عسل در گودالی است که خارج  از زنبورستان ایجاد می­‌شود.

ب - در مورد بیماری لوک اروپایی استفاده از اکسی تتراسایکلین و در مواردی همراه با تایلوزین می­‌تواند مؤثر باشد.( سه هفته تا یک ماه قبل از جریان شهد باید مصرف دارو قطع شود.)

پ - در صورت تلف شدن هر کدام از کلنی‌­ها، دریچه­‌ی پرواز کندو بسته شود و پس از بازدید از کلنی در صورت عدم وجود نشانه­‌هایی از بیماری­‌های نوزادان، می‌توان قاب‌های عسل یا نوزادی آن را در کلنی­‌های دیگر مورد استفاده قرار داد.

 ت – اگر از گرده و عسل کلنی­‌های آلوده به عامل لوک آمریکایی برای تهیه­‌ی خمیر شیرین یا کیک گرده استفاده شود، باعث انتقال بیماری به کلنی­‌ها یا زنبورستان­‌های دیگر خواهد شد. بنابراین زنبوردار باید حتماً از سلامت کلنی تأمین کننده‌­ی این مواد اطمینان حاصل کند؛ همچنین مکمل­‌های غذایی موجود در بازار( فضای مجازی یا فروشگاه­‌های عرضه) می­ت‌وانند عامل انتشار بیماری باشند؛ بنابراین توصیه می‌شود در صورت امکان این مواد توسط خود زنبوردار از کلنی‌های سالم تهیه و در غیر این صورت، از منابع معتبر خریداری شود.

ث - در صورتی که کلنی مادر آلوده به بیماری لوک باشد، بچه کندو­های گرفته شده از آن توسط زنبوردار، می­‌تواند منشاء انتقال بیماری به زنبورستان شود؛ بنابراین توصیه می­‌شود این کندوها در خارج از محیط زنبورستان )با حداکثر فاصله‌ی ممکن ) نگهداری شوند تا پس از تخمگذاری، کلنی از نظر بیماری‌های نوزادان بازدید و در صورت سلامت کندو در زنبورستان قرار داده شود.

ج– با وجود این که نشانه­‌های بیماری­‌های نوزادان( بویژه لوک آمریکایی ) تنها در نوزادان زنبور عسل قابل مشاهده است، زنبورهای بالغ از طریق کیسه‌ی عسل عامل بیماری را منتقل می­‌کنند؛ بنابراین به منظور جلوگیری از ورود اشتباه زنبورهای صحرارو به کندوها یا زنبورستان­­‌های دیگر، توصیه می­‌شود کندوها در چینش خطی در زنبورستان، حتماً به صورت منحنی (U  شکل) قرار گیرند و با رنگ‌­ها و طرح‌­های متفاوت رنگ‌آمیزی شوند.